Sprawdzanie, śledzenie czy monitorowanie cen to jeden z pierwszych wykształcanych mechanizmów konsumenckich. Porównujemy ceny, które należy zapłacić w sklepie osiedlowym z ofertami, którym zasypują nas większe sieci marketów. Jednak, czy zdarza nam się porównywać ceny nie tylko wszerz, ale i wzdłuż? Czy zastanawiamy się, ile dzisiaj kosztuje mnie telewizor, a ile ten sam sprzęt kosztował 2 lata temu a także, jaka będzie jego cena w przyszłości?

Powiedzmy, że zakup telewizora klasyfikującego się jeszcze do dóbr inwestycyjnych poprzedzony zostanie dogłębniejszą analizą retro- i prospektywną. Natomiast sytuacja ma się zupełnie inaczej w przypadku dóbr podstawowych. Wychodzę z założenia, że najzwyklejsi nabywcy cukru przy kasie sklepowej nie podejmują refleksji na temat zmienności cen – byłoby to co najmniej absurdalne.

Jednak sęk w tym, że cukier, jak i wiele innych dóbr, poddane są fluktuacyjnym wahaniom cen. Być może będzie Ci ciężko uwierzyć, ale poniżej zestawione zostały 4 różne ceny cukru z 4 najbardziej przełomowych momentów historii polskiej gospodarki:

Zmienność cen

Najważniejszy wniosek, który płynie z tego przydługawego wstępu, to informacja, że zarówno rynek, jak i ceny zgodnie z heraklitejską myślą panta rhei, nieustannie się zmieniają. Wartość pieniądza w czasie może z różnych względów (nie tylko na skutek inflacji) wzrastać bądź maleć. Tak więc, jeśli dzisiaj trzymam w ręce 100 PLN, to wcale nie jest powiedziane, że w przyszłości ta wartość nie ulegnie zmianie. Mało tego, gwarantuję Ci, że 100 PLN dzisiaj jest warte więcej niż 100 PLN za 10 lat. Z tego powodu w naukach inwestycyjnych wyszczególniono dwie wartości pieniądza – obecną oraz przyszłą.

Kapitalizacja i dyskontowanie

Dwukierunkowy zakres zmian cen wiąże się z zupełnie przeciwnymi operacjami na pieniądzu tzn. z kapitalizacją oraz dyskontowaniem. Pierwsze działanie ma charakter aprecjacyjny, ponieważ na skutek akumulacji odsetek wartość przyszła pieniądza zwiększa się. Prosto ujmując poprzez kapitalizowanie odpowiada się na pytanie, ile będzie wart kiedyś mój banknot za X lat przy stopie dyskontowej Y.

Z drugiej strony, jeśli już znamy wartość przyszłą możemy za pośrednictwem dyskontowania cofnąć się do kwoty bieżącej ujmując jej wartości. Mechanizm dyskontowania to poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, ile jest wart mój przyszły banknot dzisiaj, czyli X lat wstecz, przy stopie dyskontowej Y.

Przykład praktyczny

PV = 100 (2022 rok)
stopa dyskontowa (załóżmy dzisiejsza inflacja) = 17,2%
FV = 117,2 (2023 rok)

Moje dzisiejsze 100 PLN będzie warte za rok 117,2 PLN, o ile skorzystam z dobrodziejstw inwestycyjnych.

FV = 100
stopa dyskontowa = 17,2%
PV = 85 PLN

Moje przyszłe 100 PLN jest warte dzisiaj, czyli rok wcześniej, 85 PLN. Jeśli dzisiaj racjonalnie zagospodaruję 85 PLN, wówczas w przyszłości zapracuję na 100 PLN.

Rezultat obliczeń?

Po przeanalizowaniu formuł matematycznych i wypróbowaniu ich w praktyce okazuje się, że wartość bieżąca (PV) dzięki możliwościom inwestycyjnym np. złożeniem oszczędności na lokatę, jest warta więcej aniżeli ten sam pieniądz w bliżej nieokreślonej przyszłości (FV). ­– przykład #1

Analogiczne wnioski można wyciągnąć analizując wartość pieniądz wstecz – wartość przyszła (FV) jest warta mniej aniżeli pewna dzisiejsza wartość bieżąca (PV). – przykład #2

Znaczącą rolę w tych ścisłych obliczeniach odgrywa zaakcentowany aspekt ryzyka i niepewności. Wszechobecna awersja do ryzyka skłania do preferencji pewnej kwoty dzisiaj niż niepewnej kwoty w przyszłości. Szerzej o tym wspominają twórcy nagrodzonej Noblem teorii perspektywy, która pod nazewnictwem efektu pewności wyjaśnia omawiane zagadnienie.

Dzisiaj warte więcej niż jutro?

Podwaliny teorii przekładania wartości bieżącej nad przyszłą tworzą liczne badania psychologiczne. Jeden z najbardziej upowszechnionych eksperymentów tzw. marshmallow test jednoznaczne wskazywał, że zaledwie 30% z badanych dzieci było wstanie prokrastynować gloryfikację w postaci natychmiastowej konsumpcji słodkiej pianki. Pozostały odsetek dzieci zamiast odroczenia konsumpcji słodyczy, uległo pokusie zjedzenia jednej pianki, czyli pokusie teraźniejszej przyjemności nad większa przyszłą.

Podobne schematy uwidaczniają się właśnie we wszelkich zmianach wartości pieniądza. Współczesne możliwości inwestycyjne oferują nam nie tyle co wzrost wartości pieniądza, lecz chociażby zalążek warunków zbliżonych do utrzymywania realnej wartości pieniądza.

Reasumując obchodzenie się z finansami osobistymi stanowi wypadkową wielu czynników: nastawienia do ryzyka, otwartości na finansowe produkty rynkowe, skłonności konsumpcyjnych oraz psychologicznych budulców samokontroli.