Zdarza się, że wszystko układa się w naszym życiu tak jak to zaplanowaliśmy.

Wtedy jesteśmy zadowoleni z samego siebie i czujemy się zmotywowani do dalszego działania. Są jednak momenty, w których bywa znaczenie gorzej. Nic nam nie wychodzi, czujemy się bezwartościowi i dodatkowo dołujemy się naszymi chwilami porażek. W takich etapach życia możemy mówić o spadku samooceny i negatywnym nastawieniu do samego siebie.

Czym jest samoocena?

Jest to skłonność do wartościowania samego siebie w sposób negatywny, bądź pozytywny. Wyróżniamy dwa typy samooceny: deklaratywny i ukryty.

Samoocena deklaratywna to taka, którą pokazujemy światu. To słowa, które wypowiadamy na głos i jesteśmy ich świadomi.

Szykujesz się na imprezę. Wybrałeś odpowiedni strój, ułożyłeś włosy i jesteś gotowy do wyjścia. Spoglądasz w lustrze i mówisz sam do siebie „świetnie wyglądam”. Właśnie to jest oceną deklaratywną. Deklarujesz w ten sposób swój pogląd na samego siebie. Oceniasz się w sposób pozytywny. Podobasz się samemu sobie. Ocenę deklaratywną cechuje stabilność czasowa i zgodność wewnętrza.

Samoocena ukryta jest dużo cięższa do zdiagnozowania. To bezwiedny stosunek do samego siebie, który wynika z nieświadomości. Jest on powiązany z wartościowaniem obiektów skojarzonych z ja.

Im bardziej pozytywne są obiekty wokół nas, tym nasza ukryta samoocena będzie bardziej pozytywna.

Oglądając piękne modelki na Instagramie czy innych portalach, nasza ukryta samoocena może spadać poprzez podświadome porównywanie się do naszych wykreowanych ideałów. Zupełnie inna sytuacja, kiedy wygramy grupowo jakieś zawody. Wtedy nasza samoocena ukryta rośnie w góry, ponieważ jesteśmy częścią owej grupy i przyczyniliśmy się do osiągnięcia celu w formie wygranej. Ocena ukryta jest niestabilna w czasie, a więc można stwierdzić, że także nierzetelna.

Od czego zależy nasza samoocena?

Pierwszym aspektem, o którym duża część z nas nie pojęcia jest to, że samoocena jest w dużym stopniu uwarunkowana genetycznie.

Badania wskazują, że czynniki genetyczne wpływają od 30 do 70% na naszą zmienność samooceny.

Średnio zakłada się, że podłoże genetyczne warunkuje jej 50%. Oznacza to zatem, że samoocena w dużym stopniu jest zależna od tego kim jesteśmy, a nie co osiągnęliśmy, bądź w jakim środowisku się wychowujemy. Liczy się nasza osobowość, a dokładniej niektóre jej cechy. Najsilniejszymi z nich jest neurotyzm czyli niestabilność emocjonalna. Dodatkowo uwzględnia się także ekstrawersję i sumienność. To te trzy aspekty naszej osobowości wpływają na naszą samoocenę.

Następnym elementem przyczyniającym się do naszej samooceny są rezultaty działań osiągane przez jednostkę.

Im wyższe rezultaty, tym wyższą mamy samoocenę.

Im więcej czasu poświęcamy na dany obszar naszego życia, powiązany z osiągnięciami- automatycznie mamy wyższą samoocenę. Załóżmy, że chcesz zacząć uczyć się nowego języka. Poświęcasz temu obszarowi regularnie dużo czasu. Twoja samoocena wzrasta, bo masz świadomość swojego poświęcenia i wytrwałości w dążeniu do celu. To łechta twoje ego i pomaga Ci zrozumieć swoją wartość.

Ostatnim źródłem naszej samooceny jest opinia innych ludzi, w szczególności takich, na których nam zależy i są dla nas ważni. Właściwie nie oni sami, a w tym kontekście ich opinia o nas. Proces ten zaczyna się już od najmłodszych lat.

W 1995r ukazały się badania, w których brały udział dzieci i miały odpowiedzieć na pytanie

„Kto najlepiej wie, jaki jesteś naprawdę, tam głęboko, w środku?”.

Nawet dzieci w wieku 11 lat w 50% odpowiedziały, że rodzice znają je lepiej niż oni sami.

To właśnie pozwala nam na wysnucie tezę, że matka lub ojciec w bardzo dużym stopniu przyczyniają się do samooceny swoich dzieci poprzez własną ocenę na ich temat.

To jak spostrzega nas własny rodzic będzie kluczowym czynnikiem to własnej samooceny w przyszłych latach życia.

…

Skuteczne metody podbudowywania samooceny

Oprócz tego, ze samoocena jest cechą, jest ona także prowodyrem do uzyskania pozytywnych wniosków na temat samego siebie. Każdy z nas chciałby móc o sobie dobrze mówić, dodatkowo nie okłamując samego siebie. Często się tak nie dzieje.

Janusz Grzelak pytał respondentów, jak zachowaliby się, gdyby na ich osiedlu była awaria wody i trzeba byłoby dostarczać ją beczkami z ograniczoną ilością. Dodatkowym pytaniem było określenie, jak zachowaliby się nasi sąsiedzi w takiej samej sytuacji. Większość pytanych osądzała sąsiadów o egoizm w postaci brania wody na zapas, a siebie wręcz przeciwnie- zachowaniem altruistycznym.

Seria badań zdecydowanie sugeruje pierwszą możliwość. Jest to efekt bycia lepszym niż przeciętnie, który polega na tym, że przeciętny człowiek uważa się za lepszego od innych praktycznie w każdym zakresie życia.

Za świetny przykład można podać nauczycieli akademickich, którzy w 94% uważają siebie za ponadprzeciętnych w przekazywaniu wiedzy.

Tak samo zresztą jest w przypadku studentów. Aż 98% studentów uważa siebie za ponadprzeciętnych w kontaktach międzyludzkich. Zniekształcanie rzeczywistości jest dla nas świetnym mechanizmem podbudowującym naszą samoocenę.

Kolejną metodą jest porównywanie się do innych.

Porównujemy się do osób gorszych od nas w celu podbudowy własnej oceny. Jeżeli porównalibyśmy się do osoby lepszej, odnoszącej większe sukcesy nasza samoocena by znacznie spadła.

Jest sytuacja, w której sukcesy innych ludzi nas cieszą, a wręcz stanowią sposobność do podbudowania samooceny. Dzieje się tak dzięki pławieniu się cudzej chwale.

Załóżmy, że twoja szkoła odniosła sukcesy sportowe- jesteś z niej dumny. Twoja samoocena automatycznie wzrasta, bo jesteś częścią sukcesu szkoły.

Cudze sukcesy mogą więc samoocenę podwyższać (na mocy pławienia się cuzej chwale) i obniżać (na mocy porównań społecznych). Porównania społeczne to bardzo intrygujący temat.

Wiesz, że dużo chętniej jesteśmy skłonni pomóc osobie obcej niż najbliższemu przyjacielowi w odniesieniu sukcesu w tej samej dziedzinie.

Dzieje się tak dlatego, że przy tej samej profesji rośnie poziom rywalizacji między wami i automatycznie, kiedy twój znajomy osiąga większe sukcesy od ciebie, twoja samoocena spada. Zupełnie inaczej jest, kiedy bliska Ci osoba działa w innych obszarach pracy niż ty sam. Wtedy nasza chęć pomocy jest wysoka.

Nasza samoocena jest kluczowym aspektem życia. To ona kieruje nami do działania w różnych dziedzinach. To ona daje nam motywację i skupienie. To ona wspomaga realizację celów. To ona chroni przed lękami i zapobiega wykluczeniu społecznemu.

Dzięki niej możemy obiektywnie spojrzeć na samego siebie. Zwrócić uwagę na swoje wady i zalety. Dążyć do samodoskonalenia. Dążyć do mocniejszej samooceny, nie skupiając się na ocenianiu innych.

Taki brak oceniania może sprawić, że sam przestaniesz negatywnie oceniać siebie, a jedynie skupisz się na tym, co dla ciebie ważne.

Źródła:

Wojciszke B. Psychologia społeczna. 2011: 173-197